چالش های ساخت سد چم شیر روی سازند گچساران - کوه سفید

به گزارش اعتماد، در خصوص سد چم شیر، معاون اجرایی سد ادعا هایی مبنی بر ضرر های محیط زیستی ساخت و آبگیری این سد را شامل این موارد دانسته است: وجود گنبد های نمکی، برونزد های نمکی مشابه سد گتوند، فرسایش پذیری سازند گچساران، وجود چشمه نمکی در فاصله 500 متری پشت سد و قرار داشتن تکیه گاه سمت راست بدنه سد روی نمک قرار گرفته است که در صورت آبگیری سد، کیفیت آب پایین می آید.

البته ایشان هفته گذشته گفت که هیچ گنبد نمکی و برونزد نمکی مشابه سد گتوند در این منطقه نداریم و اینکه سازند گچساران فرسایش پذیر و قابلیت انحلال بالایی دارد، اصلا پذیرفته نیست. مشابهتی که این سازند با سد کوثر و مارون دارد و فاصله کمی که میان این سد ها وجود دارد، نشان می دهد که پس از این همه آبدهی چنین اتفاقی متوجه دو سد مذکور نشده است. در فاصله 500 متری پشت سد مطلقا چشمه نمکی وجود ندارد، اما در پایین دست سد وجود دارد که از همان سال 1373 این مهم مشاهده شد و در گزارش ها آمده و راه چاره های علاج بخشی اش دیده شده است.

صنعت ساختمان و به ویژه سدسازی به علت استفاده از منابع و انرژی قابل توجهی بر محیط زیست اثر می گذارد. مدیریت اثر های محیط زیستی سد ها برای مخازن آب در کشاورزی اهمیت ویژه ای دارد. فراوری مواد، استفاده از تجهیزات و حمل و نقل به عنوان عوامل انتشار دی اکسیدکربن در سد ها در نظر گرفته می شوند.

چرخه عمر موثر یک سد 100 سال و مقدار کل انتشار دی اکسیدکربن برای هر سد با توجه به خصوصیات آن ها فرق دارد و انتشار دی اکسیدکربن با افزایش دوره استفاده افزایش می یابد. افزایش سریع انتشار در فاصله 40 تا 50 ساله دوره های استفاده از سد ها معمول است، زیرا فعالیت های تعمیر در آن سال ها متمرکز است.

مصالح بیشترین سهم را در مقدار انتشار کل دی اکسیدکربن دارند. گچ سنگ تبخیری رایج است، اما نمک های بین لایه ای محلول تر هستند و حذف آن ها مسیر های بیشتری را برای انحلال باز می نماید. معمولا در مدل سازی در این زمینه افزایش تخلخل ناشی از انحلال گچ را در نظر می گیرند، اما نمک های محلول دیگر را در نظر نمی گیرند. روند انحلال سریع با مسائل نشت قابل توجهی نیز می تواند روبرو گردد.

ساخت سد روی سازند گچساران حاوی مقادیر انیدریت و هالیت به انحلال این مواد معدنی با آب دچار دگرگونی های پیچیده می گردد. نمک های موجود در آب، اشباع غلیظ گچ را افزایش می دهند، به همین علت است که آب زیرزمینی به طور همزمان ظرفیت خود را برای انحلال گچ حفظ نموده و انحلال را تسریع می نماید. هنگامی که گچ اشباع ایجاد شد، انحلال در طول زمان تغییر می نماید و ترکیب کانی شناسی اولیه لایه ها را تغییر می دهد.

انحلال سنگ های تبخیری که کف مخزن سد ها را تشکیل می دهند، مسائل زیادی را در نقاط مختلف دنیا ایجاد نموده است. انحلال باعث خرابی های متعددی در زیرساخت های مهندسی عمران مانند نشت از سدها، کانال ها و تونل ها و بعلاوه فرونشست در کار های خطی ازجمله جاده ها و راه آهن شده است.

هنگامی که یک مخزن پر و یک گرادیان هیدرولیکی خاص ایجاد شد، تراوش آب از کف مخزن افزایش می یابد. فرض بر این است که آب های زیرزمینی موجود در لایه های گچی قبلا با نمک اشباع شده است، بنابراین نفوذ نو آب شیرین از مخزن، آب اشباع اولیه را به سمت خروجی جابه جا می نماید. دانستن نقطه ای که این جابه جایی در آن به سرانجام می رسد مهم است، زیرا این نقطه ای را نشان می دهد که فرآیند انحلال با آب زیر اشباع نیز به سرانجام می رسد. فراتر از این نقطه، آبی که به بیرون می ریزد ممکن است با نمک اشباع گردد.

مهم ترین سازند از نظر اثر بر کیفیت منابع آب در منطقه غرب زاگرس سازند گچساران است. این سازند بر کیفیت شیمیایی رواناب حاصل از بارش اثر می گذارد. بعلاوه از مهم ترین عوامل اثرگذار بر کیفیت منابع آب، چشمه های شوری هستند که از این سازند سرچشمه می گیرند.

بیشترین رخنمون این سازند در استان کهگیلویه و بویراحمد در حوضه آبریز رودخانه زهره است که سد چم شیر روی آن احداث شده است. شوری آب رودخانه زهره در فصل خشک با کاهش دبی رودخانه و جریان چشمه های شور ناشی از سازند گچساران افزایش می یابد. اثر های کیفی این چشمه ها با کاهش دبی رودخانه نمایان تر می گردد.